حسین بن منصور حلاج

 

گذری مختصر بزندگی الحلاج، الحسین بن منصور (857-922) صوفی جنجالی اولیه را به دلیل اعلام « من الحق» ودر نتیجه شهادتی که به دست مقامات مسلمان در بغداد  صورت گرفت قابل توجه است. حسین بن منصور حلاج با خانواده اش به واسیط، شهری در مرکز عراق نقل مکان کرد. پدرش احتمالاً در صنعت نساجی کار می کرد (حلاج لقب  کسی  است که در تجارت پنبه یا پشم است). حلاج در جوانی قرآن را حفظ کرد و عرفان را نزد سهل طستری (متوفی 896) فرا گرفت، اما تا 20 سالگی به عنوان صوفی شروع  بارشاد نکرد. ازدواج او را از جست و جوی معنوی خود منحرف نکرد و بنا بر گزارش ها، او 400 شاگرد را که بین ایران، عراق و مکه سفر می کردند،  مرید خود کرد. همچنین گفته می شود که او از هند، آسیای میانه و مقبره عیسی در اورشلیم دیدن کرده است. پس از اقامه حج به مکه برای بار سوم، نزد خانواده خود در بغداد بازگشت و در خانه خود الگوی کعبه ساخت. وابستگی الحلاج به شورشیان، شیعیان و غیرمسلمانان در نهایت سوء ظن سنی های محافظه کار و مقامات سیاسی را برانگیخت. حتی برخی از یاران سابق صوفی او را به سحر و جادو متهم کردند. علاوه بر این، در حالی که در جستجوی معنوی خود برای خدا بود، موعظه می کرد و اظهاراتی علنی می کرد که خشم مخالفانش را برانگیخت. در یکی از اینها می گوید مسلمانان با طواف دل و صدقه دادن به فقرای خانه می توانند حج بجا آورند. معروف ترین قول او «من حق هستم» بود که دشمنانش آن را به ادعای الوهیت او تعبیر کردند. در جهان اسلام (حق) از صفات خداوند شمرده می شد. صوفیان در حالت خلسه چنین کلماتی را بیان می کردند و به این معنی بود که با صدای خدا صحبت می کردند نه صدای خود. حلاج در قرن دهم درگیر دسیسه های مذهبی و سیاسی بغداد شد و به مدت 9 سال زندانی شد. سرانجام در سال 922 توسط دشمنانش محاکمه شد، او به کفرگویی متهم شد، مورد ضرب و شتم قرار گرفت و به صلیب کشیده شد. بقایای او را سوزاندند و به رودخانه دجله انداختند و خانواده و دوستانش را از دفن مناسب مسلمانان یا احترام به او به عنوان یک قدیس باز داشتند. در نتیجه، حلاج میراثی مختلط دارد که برخی آن را بدعت گذار و برخی دیگر شهید مطهر می دانند. گفته های او توسط پیروانش نوشته و جمع آوری شد.

 

لویی ماسینیون، مصاب الحلاج: عارف و شهید اسلام، 4 ج. ترجمه هربرت میسون (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1982)