A Journey Through Time: The History of Iran (1920-2020)

Introduction:

Nestled in the heart of the Middle East, Iran stands as one of the oldest and most culturally rich civilizations in the world. Spanning over a century, from 1920 to 2020, the history of Iran is a tale of profound transformations, political upheavals, social revolutions, and moments of both triumph and adversity. During this eventful period, Iran witnessed the rise and fall of monarchies, the emergence of a theocratic regime, and the ebb and flow of international influence.

As the 20th century dawned, Iran found itself navigating the aftermath of the Qajar dynasty's decline and external encroachments. The once-mighty empire faced significant challenges, including political instability and foreign intervention. In 1921, an ambitious military officer named Reza Khan led a coup, which marked the beginning of a new era for Iran. Reza Shah Pahlavi, as he later became known, established the Pahlavi dynasty, aiming to modernize and centralize the country.

The subsequent decades under Reza Shah's rule saw sweeping reforms, such as the promotion of secularization, education, and industrialization. However, the regime's centralized power and efforts to suppress political opposition led to discontent and widespread grievances, setting the stage for a seismic shift in Iran's political landscape.

By the mid-20th century, Iran was bracing for a revolution that would change the course of its history forever. The 1979 Islamic Revolution, led by Ayatollah Ruhollah Khomeini, marked a dramatic turn as Iran shifted from a monarchy to an Islamic Republic. The revolution, fuelled by a mix of religious fervour and popular discontent, toppled the Pahlavi dynasty, forcing the exiled Shah to flee the country.

The establishment of the Islamic Republic of Iran marked a turning point in Iran's history, leading to a theocratic government with Khomeini as the Supreme Leader. The new regime brought significant changes, including the implementation of Islamic law, the nationalization of industries, and a redefined role in international relations.

Throughout the late 20th and early 21st centuries, Iran found itself grappling with numerous challenges. The Iran-Iraq War of the 1980s, regional tensions, and economic struggles posed formidable obstacles for the new Islamic Republic. Internally, political dissidents and human rights issues also surfaced, leading to periods of both repression and reforms.

Despite the challenges, Iran exhibited resilience and continued to play a prominent role in regional and global affairs. Its nuclear program became a contentious issue, straining relations with the international community and leading to economic sanctions.

As the 21st century progressed, Iran faced new horizons and opportunities, with a young and dynamic population striving for social and political change. The Green Movement of 2009, for instance, saw a surge of pro-democracy protests, demonstrating the desire for greater political freedoms.

This introduction provides merely a glimpse into the multifaceted and complex history of Iran from 1920 to 2020. From the height of imperial power to the fervour of revolutionary zeal, Iran's journey is an epic tale of perseverance, identity, and the ever-evolving quest for a brighter future.

The role of Russia in Iran

The role of Russia in Iran has been complex and multifaceted throughout history, shaped by geopolitical interests, strategic alliances, and regional dynamics. Over the years, their relationship has oscillated between cooperation, competition, and at times, tension. Some key aspects of Russia's role in Iran include:

1. Historical Relations: Russia and Iran share a long history of diplomatic and trade ties dating back centuries. In the 19th and early 20th centuries, Russia exerted significant influence over Iran during the Qajar dynasty, often intervening in its internal affairs. This influence was formalized with the signing of various treaties that granted Russia significant economic and political privileges.
2. Energy and Economic Cooperation: Iran possesses vast oil and natural gas reserves, and Russia has been a significant player in the Iranian energy sector. Both countries have engaged in energy cooperation and have signed agreements on oil exploration, production, and transportation.
3. Nuclear Program and International Diplomacy: Iran's nuclear program has been a contentious issue in international relations, and Russia has played a crucial role in nuclear negotiations. As a permanent member of the UN Security Council and a participant in the P5+1 group (comprising the five permanent Security Council members plus Germany), Russia has been involved in diplomatic efforts aimed at addressing Iran's nuclear ambitions.
4. Regional Stability and Conflicts: Iran and Russia have found themselves on the same side in certain regional conflicts, notably in Syria. Both countries have supported the Syrian government during the civil war, further deepening their strategic cooperation and alliance in the region.
5. Military and Defence Ties: Iran and Russia have engaged in military cooperation, including arms sales and joint military exercises. Russia has been a supplier of advanced weaponry to Iran despite international sanctions, leading to concerns over the potential destabilizing effects on the regional balance of power.
6. Geopolitical Balancing: Both countries have occasionally used their relationship as a means to balance against perceived threats or counter the influence of common adversaries. This strategic calculus has influenced their interactions in the Middle East and Central Asia.
7. Economic Sanctions: Russia's role in Iran has also been influenced by the latter's economic isolation due to international sanctions. As Iran faced restrictions on its financial and trade activities, it sought alternative partners, and Russia presented itself as one such partner.

It's essential to recognize that Russia's role in Iran, like any geopolitical relationship, is shaped by a combination of factors. It is influenced by their respective interests, regional dynamics, and global power politics. While they have shared common goals at times, their partnership has also been characterized by complexities and competing interests. The nature of their relationship will likely continue to evolve in response to changing geopolitical realities.

The role of China

China's role in Iran has grown significantly in recent decades, driven by economic interests, regional dynamics, and its global ambitions. China's engagement with Iran is primarily focused on securing energy resources, expanding economic ties, and advancing its broader strategic interests. Some key aspects of China's role in Iran include:

1. Energy Cooperation: Iran possesses vast oil and natural gas reserves, making it an essential source of energy for China's rapidly expanding economy. China is one of Iran's largest trading partners and a significant importer of Iranian oil. Through various agreements and investments, China secures access to Iran's energy resources, ensuring a steady supply of oil and gas.
2. Economic Partnerships: China's Belt and Road Initiative (BRI), a massive infrastructure and development project spanning several continents, has also played a role in strengthening economic ties between China and Iran. Iran is considered an important node in the BRI's proposed land and maritime routes, providing China with access to regional markets and resources.
3. Investment and Trade: China has invested in various infrastructure projects in Iran, including energy, telecommunications, and transportation sectors. Additionally, the two countries have signed trade agreements to facilitate the exchange of goods and services.
4. Nuclear Deal and Sanctions: China has been an active participant in the negotiations surrounding Iran's nuclear program, being part of the P5+1 group. As a permanent member of the UN Security Council, China's stance on Iran's nuclear issue significantly impacts the outcome of diplomatic efforts. China has generally supported a diplomatic resolution to Iran's nuclear ambitions and has been cautious about imposing stringent sanctions on Iran.
5. Geopolitical Considerations: China also views Iran as a strategic partner in its efforts to expand its influence in the Middle East and counterbalance the influence of other major powers in the region, such as the United States and Russia.
6. Regional Stability: As Iran plays a crucial role in regional geopolitics, China seeks to maintain stability in the Middle East to protect its economic interests and avoid potential disruptions in energy supplies.
7. Security and Defence Cooperation: While not as extensive as its economic ties, China has engaged in limited security and defines cooperation with Iran. This includes joint military exercises and the sale of military equipment.

China's role in Iran has the potential to shape regional dynamics significantly. Its economic investments and energy partnerships have given China considerable leverage in navigating Iran's internal politics and regional affairs. However, China also faces challenges, particularly in balancing its ties with Iran while maintaining relations with other countries in the Middle East, such as Saudi Arabia and Israel, which often have divergent interests and geopolitical aspirations. As regional dynamics evolve, China's approach to Iran will likely continue to adapt to new challenges and opportunities.

The Role of British in Iran

The role of the British in Iran has a long and complex history, characterized by periods of influence, intervention, and geopolitical manoeuvring. British involvement in Iran dates back to the 19th century and has been shaped by various factors, including access to Persian Gulf trade routes, imperial ambitions, and control over Iran's rich oil resources. Some key aspects of the British role in Iran include:

1. 19th-Century Influence: During the 19th century, the British Empire sought to secure its trade interests in the Persian Gulf and maintain access to India, its prized colony. The British established diplomatic and economic ties with Iran's Qajar dynasty, signing several treaties that granted Britain significant commercial and political privileges.
2. Tobacco Protest and Constitutional Revolution: In the late 19th and early 20th centuries, British companies gained concessions and monopolies in Iran, including control over the tobacco industry. This led to widespread protests known as the Tobacco Protest in 1891, where Iranians boycotted British tobacco products. The resistance contributed to the broader Constitutional Revolution of 1905-1911, which established Iran's first constitution and limited the power of the monarchy.
3. World War I and the Anglo-Persian Agreement: During World War I, the British and Russian Empires occupied Iran to prevent German influence from spreading. After the war, the Anglo-Persian Agreement of 1919 allowed Britain to maintain a military presence in Iran and control its finances and communications. This agreement further fuelled Iranian nationalism and anti-British sentiment.
4. Control Over Oil: Iran's vast oil reserves became a focal point of British interest during the 20th century. In 1908, British-owned Anglo-Persian Oil Company (later renamed British Petroleum, or BP) discovered oil in south-western Iran. The British government gradually acquired majority control of the company, giving it substantial leverage over Iran's oil resources.
5. The Coup of 1953: One of the most contentious chapters in British-Iranian relations was the 1953 coup, known as Operation Ajax. The British Secret Intelligence Service (MI6) and the U.S. Central Intelligence Agency (CIA) orchestrated the coup to oust Iran's democratically elected Prime Minister, Mohammad Mossadegh, who had nationalized the Iranian oil industry. The coup led to the reinstatement of Shah Mohammad Reza Pahlavi, cementing British influence in Iran's oil sector.
6. Nationalization of Oil and the 1979 Revolution: The 1979 Islamic Revolution marked a turning point in British-Iranian relations. Iran's new leadership, led by Ayatollah Ruhollah Khomeini, nationalized the oil industry, leading to the expulsion of British companies from Iran. This marked the end of British control over Iran's oil resources and strained relations between the two countries.
7. Contemporary Relations: In recent years, Iran and the United Kingdom have maintained diplomatic relations, but there have been periods of tension, especially over issues like human rights, Iran's nuclear program, and regional conflicts. Despite these challenges, the two countries continue to engage in limited economic and diplomatic cooperation.

Overall, the British role in Iran's history has left a lasting impact on the country's political and economic development. The legacy of past interventions and the history of oil exploitation have contributed to a complex relationship between the two nations that continues to shape their interactions today.

The role of United States in Iran

The role of the United States in Iran has been complex and influential, with a history marked by both close alliances and significant tensions. Over the past century, the U.S. has played a crucial role in shaping Iran's political landscape, economy, and regional dynamics. Some key aspects of the U.S. role in Iran include:

1. Early Diplomatic and Economic Relations: The U.S. and Iran established diplomatic ties in the mid-19th century, and trade between the two nations flourished. Iran was considered a strategic partner in the region, and American companies, such as Standard Oil, played a significant role in Iran's oil industry.
2. World War II and the Anglo-Soviet Invasion: During World War II, Iran's strategic location drew the interest of the Allies, including the U.S. and the Soviet Union. In 1941, British and Soviet forces invaded Iran to secure supply routes and prevent German influence in the country. The U.S. provided military and financial aid to Iran during and after the war.
3. Oil Nationalization and the 1953 Coup: In 1951, Iran's democratically elected Prime Minister, Mohammad Mossadegh, nationalized the country's oil industry, threatening British control over Iranian oil resources. In 1953, the U.S. and the UK orchestrated a coup (Operation Ajax) to overthrow Mossadegh's government and reinstate the pro-Western monarchy of Shah Mohammad Reza Pahlavi. This event significantly shaped Iran's political trajectory and contributed to anti-American sentiment in the country.
4. Close Alliance with the Shah: Following the 1953 coup, the U.S. established a close alliance with the Shah's regime, viewing Iran as a crucial ally in the region. The U.S. provided significant military and economic assistance, and Iran became a key partner in countering Soviet influence during the Cold War.
5. The Islamic Revolution of 1979: The 1979 Iranian Revolution led by Ayatollah Ruhollah Khomeini toppled the Shah's regime and replaced it with an Islamic Republic. The revolution saw the rise of anti-American sentiment in Iran, as many Iranians viewed the U.S. as complicit in supporting the Shah's repressive rule.
6. Hostage Crisis and Tensions: In November 1979, Iranian militants stormed the U.S. Embassy in Tehran, taking 52 American diplomats hostage for 444 days. The hostage crisis severely strained U.S.-Iran relations and led to economic sanctions and diplomatic isolation.
7. Regional Conflicts and Geopolitics: Iran and the U.S. have often found themselves on opposing sides in regional conflicts, such as the Iran-Iraq War of the 1980s and the ongoing proxy conflicts in the Middle East. The U.S. has been critical of Iran's nuclear program and has imposed sanctions to pressure Iran to comply with international agreements.
8. Nuclear Deal and Its Aftermath: In 2015, Iran, the U.S., and other world powers signed the Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), an agreement aimed at curbing Iran's nuclear program in exchange for sanctions relief. However, in 2018, the U.S. unilaterally withdrew from the JCPOA, leading to heightened tensions and a renewed cycle of sanctions and Iranian nuclear escalation.

The U.S. role in Iran has been a critical factor in shaping the country's domestic politics, foreign policy, and regional engagements. The relationship between the two countries remains complex, defined by historical events and geopolitical interests, and continues to have significant implications for regional stability and global affairs.

 

 

سفری در زمان: تاریخ ایران (1920-2020)

پیشگفتار

ایران که در قلب خاورمیانه قرار دارد یکی از قدیمی ترین و غنی ترین تمدن های جهان است. تاریخ ایران که بیش از یک قرن را در بر می گیرد، از سال 1920 تا 2020، داستان دگرگونی های عمیق، تحولات سیاسی، انقلاب های اجتماعی و لحظات پیروزی و ناملایمات است. در این دوره پرحادثه، ایران شاهد ظهور و سقوط نظام های سلطنتی، ظهور یک رژیم دینی و کاهش نفوذ بین المللی بود.

با آغاز قرن بیستم، ایران خود را از عواقب زوال سلسله قاجار و تجاوزات خارجی عبور داد. امپراتوری زمانی قدرتمند با چالش های مهمی از جمله بی ثباتی سیاسی و مداخله خارجی روبرو بود. در سال 1921، یک افسر نظامی جاه طلب به نام رضاخان کودتایی را رهبری کرد که دوران جدیدی را برای ایران آغاز کرد. رضاشاه پهلوی که بعدها به او معروف شد، سلسله پهلوی را با هدف مدرن کردن و متمرکز کردن کشور تأسیس کرد.

دهه‌های بعدی تحت حکومت رضاشاه شاهد اصلاحات گسترده‌ای از جمله ترویج سکولاریزاسیون، آموزش و صنعتی‌سازی بود. با این حال، قدرت متمرکز رژیم و تلاش برای سرکوب اپوزیسیون سیاسی به نارضایتی و نارضایتی گسترده منجر شد و زمینه را برای تغییر لرزه‌ای در چشم‌انداز سیاسی ایران فراهم کرد.

ایران در اواسط قرن بیستم خود را برای انقلابی آماده می کرد که مسیر تاریخ آن را برای همیشه تغییر می داد. انقلاب اسلامی سال 1979 به رهبری آیت‌الله روح‌الله خمینی، با تغییر ایران از سلطنت به جمهوری اسلامی، چرخش قابل توجهی را رقم زد. انقلاب که با آمیزه‌ای از شور مذهبی و نارضایتی مردم دامن زده بود، سلسله پهلوی را سرنگون کرد و شاه تبعیدی را مجبور به فرار از کشور کرد.

تأسیس جمهوری اسلامی ایران نقطه عطفی در تاریخ ایران بود که منجر به تشکیل حکومت دینی به رهبری خمینی شد. رژیم جدید تغییرات قابل توجهی از جمله اجرای قوانین اسلامی، ملی شدن صنایع و بازتعریف نقش در روابط بین الملل را به همراه داشت.

ایران در پایان قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم با چالش های زیادی دست و پنجه نرم می کرد. جنگ ایران و عراق در دهه 1980، تنش های منطقه ای و کشمکش های اقتصادی موانع بزرگی را برای جمهوری اسلامی جدید ایجاد کرد. در داخل، مخالفان سیاسی و مسائل حقوق بشری نیز پدیدار شدند که به دوره‌هایی از سرکوب و اصلاحات منجر شد.

علیرغم چالش ها، ایران از خود مقاومت نشان داد و همچنان به ایفای نقش پیشرو در امور منطقه ای و جهانی ادامه داد. برنامه هسته ای آن به موضوعی بحث برانگیز تبدیل شد که روابط با جامعه بین المللی را تیره کرد و به تحریم های اقتصادی منجر شد.

با پیشرفت قرن بیست و یکم، ایران با افق ها و فرصت های جدیدی روبرو شد و جمعیتی جوان و پویا برای تغییرات اجتماعی و سیاسی تلاش می کردند. به عنوان مثال، جنبش سبز در سال 2009 شاهد موجی از اعتراضات طرفدار دموکراسی بود که نشان دهنده تمایل به آزادی های سیاسی بیشتر بود.

این مقدمه صرفاً نگاهی اجمالی به تاریخ چندوجهی و پیچیده ایران از 1920 تا 2020 دارد. از اوج قدرت شاهنشاهی تا شور انقلابی، سفر ایران حماسه ای از استقامت، هویت و جستجوی همیشه در حال تکامل برای آینده ای روشن تر است.

 

نقش روسیه در ایران

نقش روسیه در ایران بر اساس منافع ژئوپلیتیکی، اتحادهای استراتژیک و پویایی های منطقه ای در طول تاریخ پیچیده و چندوجهی بوده است. در طول سال ها، روابط آنها بین همکاری، رقابت و گاهی اوقات تنش در نوسان بوده است. برخی از جنبه های کلیدی نقش روسیه در ایران عبارتند از:

1. روابط تاریخی: روسیه و ایران سابقه طولانی در روابط دیپلماتیک و تجاری دارند که قدمت آن به قرن ها قبل می رسد. در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، روسیه در زمان سلسله قاجار نفوذ قابل توجهی بر ایران داشت و اغلب در امور داخلی آن دخالت می کرد. این نفوذ با امضای معاهدات مختلفی که به روسیه امتیازات اقتصادی و سیاسی قابل توجهی می داد، رسمیت یافت.

2. همکاری انرژی و اقتصادی: ایران دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است و روسیه بازیگر مهمی در بخش انرژی ایران بوده است. هر دو کشور در زمینه انرژی با یکدیگر همکاری کرده و قراردادهایی در زمینه اکتشاف، تولید و حمل و نقل نفت امضا کرده اند.

3. برنامه هسته ای و دیپلماسی بین المللی: برنامه هسته ای ایران موضوعی بحث برانگیز در روابط بین الملل بوده و روسیه نقش تعیین کننده ای در مذاکرات هسته ای داشته است. روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و عضو گروه 1+5 (شامل پنج عضو دائم شورای امنیت به اضافه آلمان)، در تلاش های دیپلماتیک با هدف رسیدگی به جاه طلبی های هسته ای ایران مشارکت داشته است.

4. ثبات و درگیری های منطقه ای: ایران و روسیه در برخی درگیری های منطقه ای به ویژه در سوریه در یک طرف هستند. هر دو کشور در طول جنگ داخلی از دولت سوریه حمایت کرده اند

در جنگ، همکاری و اتحاد استراتژیک آنها در منطقه را بیشتر تعمیق می بخشند.

5. روابط نظامی و دفاعی: ایران و روسیه در همکاری های نظامی از جمله فروش تسلیحات و مانورهای نظامی مشترک شرکت کرده اند. روسیه علیرغم تحریم‌های بین‌المللی، تامین‌کننده تسلیحات پیشرفته برای ایران بوده است که منجر به نگرانی‌هایی در مورد اثرات بی‌ثبات‌کننده بالقوه بر موازنه قدرت منطقه‌ای شده است.

6. تعادل ژئوپلیتیکی: هر دو کشور گهگاه از روابط خود به عنوان وسیله ای برای ایجاد تعادل در برابر تهدیدات درک شده یا مقابله با نفوذ دشمنان مشترک استفاده کرده اند. این حساب استراتژیک بر تعاملات آنها در خاورمیانه و آسیای مرکزی تأثیر گذاشته است.

7. تحریم های اقتصادی: نقش روسیه در ایران نیز تحت تأثیر انزوای اقتصادی این کشور به دلیل تحریم های بین المللی بوده است. از آنجایی که ایران با محدودیت‌هایی در فعالیت‌های مالی و تجاری خود مواجه بود، به دنبال شرکای جایگزین رفت و روسیه خود را به عنوان یکی از این شرکا معرفی کرد.

درک این نکته ضروری است که نقش روسیه در ایران، مانند هر رابطه ژئوپلیتیکی، با ترکیبی از عوامل شکل می گیرد. این تحت تأثیر منافع مربوطه، پویایی منطقه ای و سیاست قدرت جهانی آنها قرار دارد. در حالی که آنها گاهی اوقات اهداف مشترکی داشته اند، شراکت آنها نیز با پیچیدگی ها و منافع رقابتی مشخص شده است. ماهیت روابط آنها احتمالاً در پاسخ به واقعیت های ژئوپلیتیکی در حال تغییر به تکامل خود ادامه خواهد داد.

 

نقش چین

نقش چین در ایران در دهه‌های اخیر به‌دلیل منافع اقتصادی، پویایی‌های منطقه‌ای و جاه‌طلبی‌های جهانی آن رشد قابل‌توجهی داشته است. تعامل چین با ایران در درجه اول بر تامین امنیت منابع انرژی، گسترش روابط اقتصادی و پیشبرد منافع استراتژیک گسترده تر این کشور متمرکز است. برخی از جنبه های کلیدی نقش چین در ایران عبارتند از:

1. همکاری انرژی: ایران دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است که آن را به منبعی ضروری برای انرژی برای اقتصاد چین که به سرعت در حال گسترش است تبدیل می کند. چین یکی از بزرگترین شرکای تجاری ایران و واردکننده مهم نفت ایران است. چین از طریق توافق‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مختلف، دسترسی به منابع انرژی ایران را تضمین می‌کند و تامین پایدار نفت و گاز را تضمین می‌کند.

2. مشارکت های اقتصادی: ابتکار کمربند و جاده چین (BRI)، یک پروژه زیرساختی و توسعه عظیم که در چندین قاره قرار دارد، همچنین در تقویت روابط اقتصادی بین چین و ایران نقش داشته است. ایران به عنوان یک گره مهم در مسیرهای زمینی و دریایی پیشنهادی BRI تلقی می شود که چین را به بازارها و منابع منطقه ای دسترسی می دهد.

3. سرمایه گذاری و تجارت: چین در پروژه های زیرساختی مختلفی در ایران از جمله بخش انرژی، مخابرات و حمل و نقل سرمایه گذاری کرده است. علاوه بر این، دو کشور قراردادهای تجاری برای تسهیل مبادله کالا و خدمات امضا کرده اند.

4. توافق هسته ای و تحریم ها: چین به عنوان بخشی از گروه 1+5 در مذاکرات پیرامون برنامه هسته ای ایران مشارکت فعال داشته است. به عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل، موضع چین در قبال موضوع هسته ای ایران به طور قابل توجهی بر نتیجه تلاش های دیپلماتیک تأثیر می گذارد. چین به طور کلی از یک راه حل دیپلماتیک برای جاه طلبی های هسته ای ایران حمایت کرده و در مورد اعمال تحریم های سختگیرانه علیه ایران محتاط بوده است.

5. ملاحظات ژئوپلیتیکی: چین همچنین ایران را به عنوان یک شریک استراتژیک در تلاش برای گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و متعادل کردن نفوذ دیگر قدرت های بزرگ منطقه مانند ایالات متحده و روسیه می داند.

6. ثبات منطقه ای: از آنجایی که ایران نقشی حیاتی در ژئوپلیتیک منطقه ایفا می کند، چین به دنبال حفظ ثبات در خاورمیانه برای حفاظت از منافع اقتصادی خود و جلوگیری از اختلالات احتمالی در تامین انرژی است.

7. همکاری امنیتی و دفاعی: چین در حالی که به اندازه روابط اقتصادی آن گسترده نیست، امنیت محدودی دارد و همکاری با ایران را تعریف می کند. این شامل تمرینات نظامی مشترک و فروش تجهیزات نظامی است.

نقش چین در ایران این پتانسیل را دارد که پویایی های منطقه را به طور قابل توجهی شکل دهد. سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی و مشارکت‌های انرژی به چین اهرم قابل‌توجهی در هدایت سیاست داخلی و امور منطقه‌ای ایران داده است. با این حال، چین همچنین با چالش هایی مواجه است، به ویژه در ایجاد توازن در روابط خود با ایران و در عین حال حفظ روابط با سایر کشورهای خاورمیانه، مانند عربستان سعودی و اسرائیل، که اغلب دارای منافع و آرمان های ژئوپلیتیکی متفاوتی هستند. با تکامل پویایی های منطقه ای، رویکرد چین به ایران احتمالاً به سازگاری با چالش ها و فرصت های جدید ادامه خواهد داد.

 

نقش انگلیس در ایران

نقش انگلیسی ها در ایران سابقه طولانی و پیچیده ای دارد که دوره های نفوذ، مداخله و مانورهای ژئوپلیتیکی مشخص می شود. دخالت بریتانیا در ایران به قرن نوزدهم برمی گردد و عوامل مختلفی از جمله دسترسی به مسیرهای تجاری خلیج فارس، جاه طلبی های امپراتوری و کنترل منابع غنی نفت ایران شکل گرفته است. برخی از جنبه های کلیدی نقش بریتانیا در ایران عبارتند از:

1. قرن 19

نفوذ: در طول قرن نوزدهم، امپراتوری بریتانیا به دنبال تامین منافع تجاری خود در خلیج فارس و حفظ دسترسی به هند، مستعمره ارزشمند آن بود. انگلیسی ها با قاجاریه ایران روابط دیپلماتیک و اقتصادی برقرار کردند و قراردادهای متعددی را امضا کردند که به بریتانیا امتیازات تجاری و سیاسی قابل توجهی می داد.

2. اعتراض دخانیات و انقلاب مشروطه: در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20، شرکت های انگلیسی امتیازات و انحصاری هایی را در ایران به دست آوردند که از جمله آنها کنترل صنعت تنباکو بود. این امر منجر به اعتراضات گسترده ای به نام اعتراض تنباکو در سال 1891 شد که در آن ایرانیان محصولات تنباکوی بریتانیا را تحریم کردند. مقاومت به انقلاب مشروطه گسترده 1905-1911 کمک کرد که اولین قانون اساسی ایران را ایجاد کرد و قدرت سلطنت را محدود کرد.

3. جنگ جهانی اول و قرارداد انگلیس و فارس: در طول جنگ جهانی اول، امپراتوری های بریتانیا و روسیه برای جلوگیری از گسترش نفوذ آلمان، ایران را اشغال کردند. پس از جنگ، قرارداد انگلیس و ایران در سال 1919 به انگلیس اجازه داد تا حضور نظامی خود را در ایران حفظ کند و امور مالی و ارتباطات آن را کنترل کند. این توافق بیشتر به ناسیونالیسم ایرانی و احساسات ضدانگلیسی دامن زد.

4. کنترل بر نفت: ذخایر عظیم نفت ایران در طول قرن بیستم به کانون توجه بریتانیا تبدیل شد. در سال 1908، شرکت نفت انگلیس و پارس (که بعداً بریتیش پترولیوم یا BP نام گرفت) متعلق به بریتانیا، نفت را در جنوب غربی ایران کشف کرد. دولت بریتانیا به تدریج کنترل اکثریت شرکت را به دست آورد و به آن اهرم قابل توجهی بر منابع نفتی ایران داد.

5. کودتای 1953: یکی از بحث برانگیزترین فصول در روابط انگلیس و ایران، کودتای 1953 بود که به عملیات آژاکس معروف شد. سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (MI6) و سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) کودتا را برای برکناری محمد مصدق، نخست وزیر منتخب ایران، که صنعت نفت ایران را ملی کرده بود، سازماندهی کردند. این کودتا به بازگرداندن شاه محمدرضا پهلوی منجر شد و نفوذ انگلیس در بخش نفت ایران را تقویت کرد.

6. ملی شدن نفت و انقلاب 1979: انقلاب اسلامی 1979 نقطه عطفی در روابط انگلیس و ایران بود. رهبری جدید ایران به رهبری آیت‌الله روح‌الله خمینی، صنعت نفت را ملی کرد که منجر به اخراج شرکت‌های انگلیسی از ایران شد. این پایان کنترل بریتانیا بر منابع نفتی ایران و تیرگی روابط دو کشور بود.

7. روابط معاصر: در سال‌های اخیر، ایران و بریتانیا روابط دیپلماتیک خود را حفظ کرده‌اند، اما دوره‌هایی تنش به‌ویژه بر سر موضوعاتی مانند حقوق بشر، برنامه هسته‌ای ایران و درگیری‌های منطقه‌ای وجود داشته است. با وجود این چالش ها، دو کشور همچنان به همکاری های اقتصادی و دیپلماتیک محدودی ادامه می دهند.

در مجموع، نقش انگلیس در تاریخ ایران تأثیری ماندگار بر توسعه سیاسی و اقتصادی کشور گذاشته است. میراث مداخلات گذشته و تاریخ بهره برداری از نفت به روابط پیچیده بین دو ملت کمک کرده است که امروزه به شکل گیری تعاملات آنها ادامه می دهد.

 

نقش آمریکا در ایران

نقش ایالات متحده در ایران پیچیده و تأثیرگذار بوده است، با سابقه ای که هم با اتحادهای نزدیک و هم تنش های قابل توجه مشخص شده است. در طول قرن گذشته، ایالات متحده نقش مهمی در شکل دادن به چشم انداز سیاسی، اقتصاد و پویایی منطقه ای ایران ایفا کرده است. برخی از جنبه های کلیدی نقش ایالات متحده در ایران عبارتند از:

1. روابط دیپلماتیک و اقتصادی اولیه: ایالات متحده و ایران در اواسط قرن 19 روابط دیپلماتیک برقرار کردند و تجارت بین دو کشور رونق گرفت. ایران یک شریک استراتژیک در منطقه محسوب می شد و شرکت های آمریکایی مانند استاندارد اویل نقش بسزایی در صنعت نفت ایران داشتند.

2. جنگ جهانی دوم و تهاجم انگلیس و شوروی: در طول جنگ جهانی دوم، موقعیت استراتژیک ایران مورد توجه متفقین از جمله ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت. در سال 1941، نیروهای بریتانیا و شوروی به ایران حمله کردند تا راههای تدارکاتی را تضمین کنند و از نفوذ آلمان در کشور جلوگیری کنند. ایالات متحده در طول جنگ و پس از آن به ایران کمک نظامی و مالی کرد.

3. ملی شدن نفت و کودتای 1953: در سال 1951، محمد مصدق، نخست وزیر منتخب ایران، صنعت نفت کشور را ملی کرد و کنترل بریتانیا بر منابع نفتی ایران را تهدید کرد. در سال 1953، ایالات متحده و انگلیس کودتای (عملیات آژاکس) را برای سرنگونی دولت مصدق و بازگرداندن سلطنت طرفدار غرب شاه محمدرضا پهلوی ترتیب دادند. این رویداد به طور قابل توجهی مسیر سیاسی ایران را شکل داد و به احساسات ضد آمریکایی در این کشور کمک کرد.

4. اتحاد نزدیک با شاه: پس از کودتای 1953، ایالات متحده با رژیم شاه ائتلاف نزدیکی برقرار کرد و ایران را متحدی حیاتی در منطقه می‌دانست. ایالات متحده کمک های نظامی و اقتصادی قابل توجهی ارائه کرد و ایران به شریکی کلیدی در مقابله با نفوذ شوروی در طول جنگ سرد تبدیل شد.

5. انقلاب اسلامی

1979: انقلاب 1979 ایران به رهبری آیت الله روح الله خمینی رژیم شاه را سرنگون کرد و جمهوری اسلامی را جایگزین آن کرد. انقلاب شاهد افزایش احساسات ضد آمریکایی در ایران بود، زیرا بسیاری از ایرانیان ایالات متحده را همدست در حمایت از حکومت سرکوبگر شاه می دانستند.

6. بحران گروگان ها و تنش ها: در نوامبر 1979، شبه نظامیان ایرانی به سفارت ایالات متحده در تهران یورش بردند و 52 دیپلمات آمریکایی را به مدت 444 روز گروگان گرفتند. بحران گروگان‌گیری روابط ایران و آمریکا را به شدت متشنج کرد و به تحریم‌های اقتصادی و انزوای دیپلماتیک منجر شد.

7. درگیری‌های منطقه‌ای و ژئوپلیتیک: ایران و ایالات متحده اغلب خود را در طرف مقابل در درگیری‌های منطقه‌ای مانند جنگ ایران و عراق در دهه 1980 و درگیری‌های نیابتی جاری در خاورمیانه دیده‌اند. ایالات متحده از برنامه هسته ای ایران انتقاد کرده و تحریم هایی را برای تحت فشار قرار دادن ایران برای پایبندی به توافقات بین المللی اعمال کرده است.

8. توافق هسته ای و پیامدهای آن: در سال 2015، ایران، ایالات متحده و سایر قدرت های جهانی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را امضا کردند، توافقی که هدف آن محدود کردن برنامه هسته ای ایران در ازای لغو تحریم ها بود. با این حال، در سال 2018، ایالات متحده به طور یکجانبه از برجام خارج شد که منجر به تشدید تنش ها و چرخه مجدد تحریم ها و تشدید تنش هسته ای ایران شد.

نقش ایالات متحده در ایران عاملی حیاتی در شکل دادن به سیاست داخلی، سیاست خارجی و تعاملات منطقه ای این کشور بوده است. روابط بین دو کشور همچنان پیچیده است و با وقایع تاریخی و منافع ژئوپلیتیکی تعریف می شود و همچنان پیامدهای مهمی برای ثبات منطقه ای و امور جهانی دارد.