تورم در ایران و علل اصلی

تورم در ایران برای چندین دهه بسیار بالا بوده و اخیراً تخمین زده می شود که در سال ۲۰۲۲ از ۵۰ درصد فراتر رود.

دلایل اصلی تورم بالای ایران عبارتند از:

تحریم های اقتصادی تحریم های بین المللی اعمال شده به دلیل برنامه هسته ای ایران، صادرات و دسترسی به ارزهای خارجی مورد نیاز برای حمایت از ریال و کنترل تورم را به شدت محدود کرده است.

مخارج دولت کسری های کلان دولت که تا حدی توسط بانک مرکزی تامین می شود، منجر به چاپ بیش از حد پول و تورم می شود.

ضعف ارزی ارزش ریال در برابر ارزهای اصلی مانند دلار آمریکا به شدت کاهش یافته و هزینه های واردات را افزایش داده است. این ضعف ارزی ناشی از بی ثباتی اقتصادی و کاهش درآمدهای نفتی است.

محدودیت های عرضه  خشکسالی، مشکلات زیرساختی و وابستگی به واردات برای بسیاری از کالاهای اساسی، بهره وری اقتصادی را کاهش می دهد و عدم تعادل عرضه و تقاضا و افزایش قیمت را تشدید می کند.

افزایش هزینه های مسکن  سفته بازی در بازارهای مسکن​املاک، فشار جمعیتی ناشی از جمعیت جوان و تقاضای مازاد منجر به افزایش قیمت مسکن شده است.

هزینه های مواد غذایی  کاهش تولید مواد غذایی داخلی به دلیل کمبود آب و وابستگی به واردات، تورم مواد غذایی را به یک موضوع اصلی تبدیل کرده است.

اصلاح یارانه ها تلاش دولت برای کاهش یارانه کالاهای اساسی مانند سوخت و نان مستقیما به افزایش قیمت مصرف کننده منجر شده است.

به طور خلاصه، تحریم‌های سنگین، وابستگی بیش از حد به نفت و چالش‌های ریشه‌دار اقتصادی منجر به تورم بسیار بالا در ایران شده و منجر به فرسایش شدید قدرت خرید مصرف‌کننده و استانداردهای زندگی شده است. کنترل تورم همچنان یکی از چالش های اصلی سیاست گذاری است

چه نوع سرمایه گذاری می تواند فشار تورم را  کاهش دهد؟

طلا سرمایه گذاری در طلا یا دارایی های مبتنی بر طلا مانند جواهرات در ایران به عنوان پوششی در برابر تورم و کاهش ارزش پول رایج است. طلا در طول زمان ارزش خود را حفظ می کند.

املاک  املاک در ایران افزایش قیمت قابل توجهی داشته است، بنابراین سرمایه گذاری در املاک مسکونی یا تجاری می تواند بازدهی مرتبط با تورم را فراهم کند. با این حال، خطر تشکیل حباب وجود دارد.

سهام  سرمایه گذاری در سهام شرکت های صادرات محور یا کالاهای مصرفی که کمتر تحت تاثیر تحریم ها قرار می گیرند، می تواند پوشش تورمی خوبی باشد. اما بورس تهران نوسانات بالایی دارد.

ارز خارجی  حفظ پس انداز به ارزهای خارجی باثبات مانند دلار آمریکا یا یورو، ریال را از کاهش ارزش محافظت می کند و نقدینگی را به راحتی در دسترس نگه می دارد. اما دسترسی به ارز به دلیل تحریم ها محدود است.

کالاها سرمایه گذاری در کالاهایی مانند نفت، فلزات یا کالاهای کشاورزی از طریق بازارهای جهانی، قرار گرفتن در معرض دارایی های سخت را فراهم می کند. ارزش آنها به طور کلی با تورم افزایش می یابد.

سپرده های بهره دار حساب های پس انداز یا گواهی سپرده با نرخ های سود بالا بالاتر از نرخ تورم، ارزش واقعی پول را حفظ می کنند. اما سیستم بانکی ایران ریسک هایی دارد.

سرمایه گذاری خطرپذیر سرمایه گذاری در استارت آپ های امیدوارکننده ایرانی، به ویژه در فضای فناوری، می تواند بازدهی قوی داشته باشد و ارزش گذاری ها اغلب با تورم رشد می کنند. اما این یک استراتژی خطرناک است.

اوراق قرضه مرتبط با تورم این اوراق پرداخت بهره را با شاخص تورم ارائه می دهند و از اصل سرمایه محافظت می کنند. اما معمولاً در بازارهای بدهی محدود ایران منتشر نمی شوند.

تنوع در این دارایی ها، با تمرکز بر مقوله های مقاوم در برابر تورم، می تواند به ایرانیان در حفظ ثروت در دوره های تورم بالا کمک کند.

با توجه به چالش‌های ساختاری پیچیده و عوامل ژئوپلیتیکی موجود، هیچ جدول زمانی مشخصی برای اینکه ایران چقدر سریع می‌تواند از تورم بالای فعلی خود بهبود یابد، وجود ندارد. با این حال، نگاهی به دوره های گذشته تورم بسیار بالا در ایران، کوتاه ترین دوره های بهبود را نشان می دهد:

افزایش تورم در اوایل دهه ۱۹۹۰ تورم در سال ۱۹۹۵ به بیش از ۵۰ درصد رسید، اما در پی اصلاحات و به طور کلی قیمت جهانی نفت با ثبات به سرعت به حدود ۱۵ درصد در سال ۱۹۹۸ کاهش یافت. این نشان دهنده بهبود در ۳ تا ۴ سال است.

افزایش تورم ۲۰۱۲ ، ۲۰۱۳ در سال ۲۰۱۳، تورم به بیش از ۴۵ درصد رسید، اما در سال ۲۰۱۵، با مذاکره ایران برای لغو تحریم ها، تنها در ۲ سال به ۱۵ـ ۲۰ درصد کاهش یافت. این کوتاه ترین دوره نقاهت در حافظه اخیر بود.

تورم ۲۰۱۸ ، ۲۰۲۲ با افزایش درآمدهای نفتی، تورم بین سال های ۲۰۱۷ ـ ۲۰۱۸ از بیش از ۴۰ درصد به کمتر از ۱۰ درصد کاهش یافت. اما با اعمال مجدد تحریم ها، تورم دوباره افزایش یافت و اکنون بیش از ۴ سال است که ادامه دارد.

بر اساس این دوره‌ها، کوتاه‌ترین دوره بهبودی برای تورم بسیار بالای ۴۰ تا ۵۰ درصدی ایران حدود ۲ سال بوده است. با این حال، برخی از عوامل منحصر به فرد نقش داشتند:

کاهش موقت تحریم ها و ثبات قیمت نفت در سال ۲۰۱۵ از ارز حمایت کرد و اصلاحات سریع را ممکن ساخت.

علیرغم مشکلات اقتصادی، ریاضت های مالی قابل توجه و سیاست های پولی سخت گیرانه تر اجرا شد.

تحت تحریم های سنگین فعلی، وابستگی بیش از حد به کالاها و تنش های منطقه ای، تحلیلگران تخمین می زنند که حداقل ۳ تا ۵ سال طول می کشد تا تورم به ۲۰ درصد کاهش یابد. بهترین حالت این است که در صورت کاهش تحریم ها، افزایش قیمت نفت و انجام اصلاحات اساسی، ظرف ۲ تا ۳ سال به حدود ۳۰ درصد کاهش یابد. اما جو ژئوپلیتیکی همچنان نامشخص است.